Мақсаты:

- Ежелгі әдет-ғұрыптар мен дәстүрлер халықтың рухани өмірін бейнелейтіндігі туралы түсінік беру.

- Қазақ халқының мәдениеті мен тарихына деген танымдық қызығушылықты дамыту, оқушылардың шығармашылық қабілеттерін дамыту.

Баланың дүниеге келуі әрқашан бақыт. Осындай маңызды оқиғаға байланысты қазақтарда көптеген дәстүрлер мен рәсімдердің болуы таңқаларлық емес.

Құрсақ той.

Балаларға арналған салт-дәстүрдің басы “құрсақ тойдан” басталады десек қателеспеген болар едік. Себебі бұл мереке де – баланың қамы үшін жасалатын жоралғы. Алайда “құрсақ тойды” қазіргі уақытта әркім әртүрлі өткізіп келеді. Шындығында оның өз алдына қойған мақсаты бөлек. Тойды үйдің үлкен анасы өткізеді. Ол келіннің және құрсақтағы нәрестенің амандығын тілейді де, көрші-қолаңдарына, туыстарына «құрсақ той» өткізіп береді.Тойға келген әйелдер өздерімен бірге түрлі дәм алып келеді. Мұндағы мақсат: әр дәмнің арасынан жас келіннің жерігін табу. Қонаққа келген әйелдер қолжаулықтарын үй босағасына іліп кетеді. Бұл – қол-аяғымыз жеңіл болсын, үйдегі бақыт бізбен еріп кетпесін деген ырым.

Қалжа.

Қалжа – жас босанған әйелге берілетін тағам. Оны әйелдің төркіні алып келеді. Қалжа ретінде қой еті беріледі. Бұл -ананың тез қуат алуы үшін, бала тез ширауы жасалатын ғұрып. Мал сойылып, еті желінгеннен кейін, мойнын қырық күнге дейін іліп қояды. Бұл – баланың мойны берік болсын деген ырыммен жасалатын амал.

Шілде күзет.

Бала дүние есігін ашқаннан кейін жасалатын ең алғашқы мереке – шілдехана. Мәні нәрестені қорғап, “күзету” деген сенімге саяды. Сондықтан оны “Шілде күзет” деп те атайды. Бұл ғұрыптың түпкі мәні бала мен ананы тіл-көзден сақтау, қорғау дегеннен туындаған. “Чілле” парсы тілінен аударғанда “қырық” деген мағынаны береді. Дәстүрлі қазақ қоғамында бала үшін туғаннан 40 күнге дейін қауіпті кезең саналған, оған дейін нәрестеге көп адамды жолатпай, бала мен анасын жақсылап күткен. Бертін келе шілдехана ұлттық ойын-сауық кешіне айналған. Бұл мерекеде алыс-жақын нәрестелі үйге “бауы берік болсын” айтып, сыйлықтарын береді .

Бесік той.

Жаңа туылған баланы бесікке бөлеу жорасы «бесік той» деп аталады. Үй иесі бұл мерекеге ауыл әйелдерін, баланың кіндік шешесін шақырады. Қонақтар балаға арнап шашу, жейде, көйлек тәрізді сыйлықтарын әкеледі. Баланы бесікке бөлеуді халқымыз өнер деп таныған. Бесік тойға келгендердің арасынан жолы үлкен тәжірибелі бір әйел баланы бесікке бөлейді. Бұл кезде түбектің тесігінен балаларға тәтті, бауырсақ, құрт-ірімшік (тыштыма) үлестіреді. Баланы бесікке бөлеген әйелге тиісті кәде беріледі. Ал босанған ана тәжірибелі әйелдің бесікке бөлеу өнерін үйренеді.

Баланы қырқынан шығару.

Дүниеге келгеніне қырық күн толғаннан кейін сәбидің шашы, тырнағы алынады. Бұл -өте мұқияттылықты талап ететін жоралғы. Себебі еңбегі қатпаған баланың шашын алу кезінде өте абай болу керек. Алдымен баланы 40 қасық суына жуындырады. Ұрпағы өсіп-өнген қария әже суды баланың үстіне құйып тұрып “30 омыртқаң жылдам бекісін, 40 қабырғаң жылдам қатсын” деп тілек айтқан. Бұл тойға жиналған адамдардың әрқайсысы нәрестені шомылдыратын ыдысқа ырымдап 40 қасық су құяды, шомылдырған ыдысқа “Күні күмістей жарқырап тұрсын” деп күміс сақина, жүзік сияқты әшекейлер салынады. Шомылдыруға көмектескен әйелдер сақиналарды өзара бөліседі. Осы мереке кезінде сәбидің қырық күн кезінде киген жейдесін (ит көйлек) шешіп алып, оған құрт-ірімшік, тәттілерді түйіп, бір иттің мойнына байлап қоя береді. Ауыл балалары итті қуып ұстап, тәтті, құрт-ірімшіктерді таласа-тармаса жейді.

Тілашар тойы.

Тілашар тойы – баланың тілі тез шықсын деген ниетпен жасалатын рәсім. Оған ауылдың ділмар, шешен ақсақал, қариялары шақырылады. Той кезінде олар «Тілің тез шықсын!» деп, сәбиге қойдың тілін жегізеді. Ертеректе баланы қой ішігемен буындырып тұрып, «Сөлейсің бе?» деп үш рет «сөйлеймін»деген уәде алған. Бұдан кейін ақсақалдар балаға «Сандуғаштай сайрап кет!», «Жиреншедей көсем бол, Жәнібектей көсем бол!» деген секілді ақ баталарын берген.

Тұсау қалай кесіледі?

Жасқа толып, енді ғана қаз-қаз тұрып, тәй-тәй басқан, жүруге талпынған сәбиге арнап, ата-ана «тұсау кесу» тойын жасайды. Оған туыс-туған, көрші-қолаңдар шақырылады. Олардың арасында жолы жақсы ақ көңіл адамның біреуі тұсау кеседі.

Баланың аяғын ала жіппен немесе қойдың майлы ішегімен, яки көк шөппен байлайды. Оны өткір кездікпен кесу керек. Ала жіппен байлап кесудің мәнісі – ешкімнің ала жібін аттамай, адал өтсін деген тілектен туған. Ал майлы ішекпен байлап кесу ешкімді жатсынбай майлы ішектей араласу, елгезек, бауырмал өтсін дегенді білдіреді. Көк шөппен байлап кесу баланы көктей қаулап тез жетілсін, көбейіп-көктесін дегенді білдіреді .

15 февраля 2021 года в КГУ «Новоишимская средняя школа № 2» библиотекари опубликовали пост о забытых традициях казахского народа, по реализации спецпроекта «Дәстүр мен ғұрып» программы «Рухани жаңғыру» через мессенджер Whatsapp для учащихся 1-11 классов.,

Цель:

- Дать понятие о том, что древние обычаи, обряды и традиции отражают духовную жизнь народа.

- Развитие познавательного интереса к культуре и истории казахского народа, развитие творческих способностей учащихся.

Рождение ребенка – это всегда счастье. И неудивительно, что с таким важным событием у казахов связано множество традиций и обрядов.

Курсак той - это казахский народный обычай, согласно которому, когда становится очевидным, что молодая сноха в положении, обрадованная свекровь (ене) и снохи (жены братьев - абысын) приглашают близких родственников, соседей и устраивают вечеринку с богатым дастарханом, во время которого будущую мать осыпают шашу(конфетами, монетами, сладостями). Этот обряд выполняли женщины почтенного возраста. Обычно осыпают виновников торжества и гостей конфетами и мелкими монетами, произнося при этом добрые пожелания. "Шашу" олицетворяет льющийся дождь, что по поверью, должно принести счастье. Обряд выполняется и при других радостных событиях, таких как рождении ребенка, приезде сватов, введении невесты в дом жениха и так далее.

Қалжа -это обычай, по которому мать роженицы должна приехать к родной дочери и первое время помочь ей, привезти с собой ҚАЛЖА – горячее из мяса забитого по случаю рождения ребенка барана. Если что-то помешало ей сделать это, то это даст повод кумушкам сказать – ҚЫЗЫМ, ҚЫЗЫМ ДЕП ҚАҚСАҒАНДА КЕРЕМЕТ, КЕЗІНДЕ ҚАЛЖА ӘКЕЛУГЕ ДЕ ЖАРАМАҒАН [как причитать «доча-доченька», так она первая, а в свое время даже қалжа привезти не сподобилась]. Существует поверье – ҚАЛЖА ЖЕМЕГЕН ӘЙЕЛДІҢ БАЛАСЫ ЫНЖЫҚ БОЛАДЫ [у роженицы, которая не ела қалжа, ребенок будет мямлей], имеющее подтекст – если в семье не соблюдают традиций, то чего ждать от ребенка из такой семьи. Напротив, ребенок из хорошей семьи гордо заявляет – МЕН ТУҒАНДА ДА – «ҰЛ ТАПТЫМ» ДЕП ШЕШЕМ ҚАЛЖА ЖЕП ҚУАНҒАН [и при моем рождении мать, радуясь, что родила сына, ела қалжа], т.е. «меня мать родила мужчиной».

Шільдехана (Шилдехана) – это самый первый обряд, который связан с рождением ребенка. В давние времена, как только малыш появлялся на свет, ко всем родственникам и друзьям посылали гонцов – чтобы сообщить всем радостную весть. Получив известие, все близкие и знакомые собирались на «шілдехана той». Гости поздравляли родителей и новорожденного, приносили малышу первые подарки, а вечером собирались за праздничным дастарханом, пели песни и играли на домбре – по древнему поверью, таким образом гости отгоняли злых духов и охраняли ребенка.Не остается без внимания и роженица. Специально для нее в первый же день после выписки из роддома проводится обряд «қалжа» – ритуальное угощение матери новорожденного. В обязательное меню входят бульон и вареная молодая баранина – для быстрого восстановления сил после родов.

Бесік той (Бесікке салу рәсімі).

Как правило, на 3-ий день после рождения малыша впервые укладывали в колыбель. Главная роль в проведении соответствующего ритуала отводится бабушке: вначале она окуривает колыбель травами (чтобы отогнать злых духов и хвори), затем пеленает ребенка, перевязывает его специальными лентами, укладывает в бесик и накрывает 7 вещами, среди которых обязательно были шуба и шапан, уздечка и камча (для мальчика), для девочки отрез ткани, платки, а присутствующим малышам раздают сладости, как подарок от новорождённого.

Қырқынан шығару (Кыркынан шыгару) - «40 дней ребенку».

По древнему казахскому обычаю, до сорокового дня новорожденного никому не показывают, не стригут ему ногти и волосы – считается, что в это время ребенок еще очень слаб и не защищен от злых сил. А вот через 40 дней после рождения его «официально» представляют собравшимся на торжество. Кроме того, в «программу» входит ритуальное купание малыша и первое обрезание ногтей и волос. И, конечно же, одаривание виновника торжества и участниц ритуала, а также праздничная трапеза.

Ат қою (Ат кою) - наречение.

По истечению 40 дней с момента рождения наши предки давали ребенку имя. Как правило, делали это не сами родители, а почетный аксакал или мулла. Имя трижды сообщалось малышу на ушко и при этом читая строчки из корана. Старейшина, проводивший ритуал получает подарки от семьи.

Тұсау кесу (Тусау кесу) - разрезание пут.

Проводится этот обряд тогда, когда ребенок начинает ходить. Малышу обвязывают ножки черно-белыми «путами» (чтобы отогнать злых духов) и ставят на белую дорогу (скатерть или полосу белой ткани). Бабушка или дедушка со счастливой судьбой ножом разрезают путы на ножках - чтобы ребенок хорошо ходил, твердо стоял на ногах и уверенно шел по жизни - белая дорожка, по которой потом проводили малыша, символизирует светлый жизненный путь. В конце дорожки клали разные предметы, например, деньги, книгу, домбру и т.д. По традиции считалось, что какой предмет приглянется ребенку, какой предмет малыш выберет – его будущее будет связано с этой сферой деятельности, например, домбра – искусство, деньги – сфера финансов, книга – наука и т.д.